SESAME (Synchrotron-light for Experimental Science and Application in the Middle East-Ortadoğu Sinkrotron Işığı Deneysel Bilim ve Uygulamaları Uluslararası Merkezi )
Ülkemizin Kurucu Üyesi olduğu ve Kurumumuzca temsil edildiği SESAME (Synchrotron-light for Experimental Science and Applications in the Middle East), UNESCO’nun gözetiminde CERN’ün çok uluslu modeli örnek alınarak geliştirilen ve Ürdün’ün başkenti Amman’a 30 km mesafedeki Allan bölgesinde yapımına 2003 yılında başlanan, Orta Doğu’nun sinkrotron tesisi barındıran ilk büyük uluslararası araştırma merkezi olup, tesisin resmi açılışı 16 Mayıs 2017 tarihinde yapılmıştır.
SESAME, UNESCO tarafından; bölge ülkelerinin temel ve uygulamalı araştırma altyapı ve bilgi birikimlerini geliştirmeye, sürdürülebilir kalkınma için bilim ve teknolojiyi kullanmaya teşvik eden bir araç ve bunun yanı sıra bilim, eğitim ve kültürlerarası işbirliği yoluyla bölge barışına katkı sağlayacak bir araç olarak görülmektedir. Bu bağlamda, karşılıklı anlayışa ihtiyaç duyulan bir bölgede kurulan SESAME’nin farklı kültürler, siyasal sistemler ve inançlardan gelen insanlar arasında daha yakın bağların oluşmasına katkı sağlaması beklenmektedir.
SESAME ile sinkrotron ışınımı kullanılan temel ve uygulamalı araştırmalar veya bunlara yakın ilgili konularda yapılan araştırma alanlarında, SESAME üyesi bilim adamlarının yanı sıra tüm dünyadan bilim adamlarına da açık olacak şekilde Ortadoğu ve mücavir bölgelerde işbirliği sağlanması hedeflenmiştir. SESAME’de fiziki bilimler, biyoloji ve tıp, çevre bilimi, endüstriyel uygulamalar ile arkeoloji alanlarındaki Ar-Ge faaliyetleri, beş ana bilimsel program kapsamında yürütülecektir.
Üçüncü nesil ışık kaynağı olarak tanımlanan SESAME, Almanya’dan hibe edilen BESSY-I sinkrotron ışınım kaynağının yenilenip kapasitesinin 2,5 GeV’e çıkarılmasıyla, kızıl ötesinden X-ışınlarına kadar uzanan elektromanyetik tayf aralığında sinkrotron ışıması sağlamaktadır. Tesis, 25 demet hattı üzerinde eş zamanlı olarak yaklaşık 25 deneyin yürütülmesine imkân sağlayacak kapasiteye sahiptir.
Almanya’dan hibe edilen BESSY-I sinkrotron ışınım kaynağının yenil ve Üçüncü nesil ışık kaynağı olarak tanımlanan SESAME, kapasitesinin 2,5 GeV’e çıkarılması ile oluşturulmuştur. Elektronlar tarafından üretilen sinkrotron ışıması, elektromanyetik tayfın kızılötesinden X-ışınları bölgesine kadar geniş bir spektrum aralığını kapsamaktadır.
XAFS/XRF (X-ray Absorption Fine Structure/X-ray Fluorescence Spectroscopy) ve IR (Infrared Spectro-microscopy) demet hatları 2018 yılında hizmete girmiş ve bu hatlarda deneylere başlanmıştır. Üçüncü demet hattı olan MS (Material Science) 2020 yılında, dördüncü demet hattı BEATS (BEAmline for Tomography at SESAME) ile beşinci demet hattı HESEB (HElmholtz-SEsame Soft X-ray Beamline) ise 2024 yılında devreye alınarak kullanıcılarına açılmıştır.
TENMAK liderliğindeki Türk konsorsiyumu tarafından inşa edilen TXPES (Türk Yumuşak X-ışını Fotoelektron Spektroskopisi) demet hattında ise 2025 yılında ilk sinkrotron ışığını elde etmiştir. TXPES SESAME'de, SESAME Üyesi olan ülkeler arasında Türkiye’nin, ulusal topluluğu tarafından tasarlanıp inşa edilen ilk demet hattıdır.
SESAME üyesi ülkeler:
Türkiye, Ürdün, İsrail, Mısır, Pakistan, İran, Filistin, GKRY (aidatlarını ödemeyen Bahreyn’in üyeliği 2016 yılında gerçekleştirilen 29. Konsey kararı ile düşürülmüştür).
Gözlemci ülkeler ve kuruluşlar:
AB, Birleşik Arap Emirlikleri, CERN, ABD, Almanya, Brezilya, Çin, Fransa, İspanya, İngiltere, İtalya, İsveç, İsviçre, Japonya, Kanada, Kuveyt, Portekiz, Rusya ve Yunanistan.
SESAME Faaliyetleri Kapsamında Kurumumuzca Sağlanan Destekler
SESAME ile ilişkili Ülkemiz araştırmacılarının yürüttükleri faaliyetlere 2014 yılında yürürlüğe giren “SESAME Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Usul ve Esaslar” kapsamında destek sağlanmaktadır. Söz konusu usul ve esaslar 07.08.2025 tarihinde revize edilerek yürürlüğe girmiştir.
SESAME Resmi Web Sayfası
